Literatura latinoamericana #1

Την Πέμπτη 30 Νοεμβρίου 2017, πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση της Λέσχης Ανάγνωσης της Αγιορειτικής Εστίας για την νέα αναγνωστική περίοδο 2017-2018, στην φιλόξενη βιβλιοθήκη του Μεγάρου Νεδέλκου. Με τη εν λόγω συνάντηση ξεκίνησε ο έκτος κατά σειρά χρόνος λειτουργίας της Λέσχης μας, με μια νέα θεματική ενότητα, όπως κάνουμε κάθε χρόνο. Για την περίοδο 2017-2018 λοιπόν θα διαβάσουμε Λατινοαμερικάνους Λογοτέχνες υπό τον γενικό τίτλο «Literatura latinoamericana», μετά την περσινή μας ενότητα που ήταν αφιερωμένη στους Αμερικανούς Λογοτέχνες του 20^ου αιώνα. 

Η λίστα με τους συγγραφείς που θα ασχοληθούμε είναι η εξής: Χόρχε Μάριο Πέδρο Βάργκας Λιόσα, ΠΕΡΟΥ (1936 -, Νόμπελ Λογοτεχνίας 2010), Mιγκέλ-Άνχελ Aστούριας, ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ (1899 – 1974, Νόμπελ Λογοτεχνίας 1967), Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ (1899 – 1986), Χουάν Ρούλφο, ΜΕΞΙΚΟ (1917 – 1986), Εδουάρδο Γκαλεάνο, ΟΥΡΟΥΓΟΥΑΗ (1940 – 2015), Αντρές Νέουμαν, ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ, Λουίς Σεπούλβεδα, ΧΙΛΗ (1949 - ), Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες, ΚΟΛΟΜΒΙΑ (1973 - ) ενώ ως βιβλία της χρονιάς και του

καλοκαιριού θα μας απασχολήσουν η Ρεαλιστική Τριλογία του MACHADO-DE ASSIS JOAQUIM-MARIA από την ΒΡΑΖΙΛΙΑ καθώς και το PARADISO του LEZAMA-LIMA JOSE!!!

Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε την υπέροχη διήγηση του Φαίδωνα Χατζηαντωνίου για το πώς γνώρισε τον Λιόσα από κοντά στην Ουρανούπολη της Χαλκιδικής, ενώ ακολούθησε μια απολαυστική συζήτηση για την «Καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ, βιβλίο που είχαμε θέσει ως βιβλίο του καλοκαιριού. 

Η επόμενη συνάντηση ορίστηκε για την Πέμπτη 21 Δεκεμβρίου 2017 και ώρα 19:00 στη βιβλιοθήκη της Αγιορειτικής Εστίας.

Το πρώτο βιβλίο που θα διαβάσουμε στο νέο θεματικό μας κύκλο, είναι το μυθιστόρημα «Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες» του Μάριο Βάργκας Λιόσα.

Λίγα λόγια για το βιβλίο και τον συγγραφέα:

Ένας Περουβιανός επισκέπτεται μια έκθεση φωτογραφιών του Αμαζονίου σε μια κάπως μυστήρια γκαλερί της Φλωρεντίας. Η φωτογραφία ενός "ιστορητή" από τη φυλή Ματσιγκένγκα θα του τραβήξει την προσοχή και θα του θυμίσει έναν παλιό φίλο από τη Λίμα ο οποίος εξαφανίστηκε χωρίς να αφήσει ίχνη πίσω του. Οι μνήμες γίνονται όλο και πιο δυνατές, και τα δύο πρόσωπα αφηγούνται, ο καθένας με τον τρόπο του και τη δική του προσωπική γλώσσα, την ίδια ιστορία, ξεδιπλώνοντας κάθε φορά τις φανερές και κρυφές πλευρές της. Οι δύο αφηγήσεις εναλλάσσονται μεταξύ τους αποκαλύπτοντας το μυστήριο που πάντα δένει τους αρχέγονους μύθους με την κοινωνία και τους μηχανισμούς της, και την επίδρασή τους στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου.

"Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες", ένα από τα πιο σημαντικά και πρωτότυπα έργα του σπουδαίου νομπελίστα συγγραφέα, μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά.

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Χόρχε Μάριο Πέδρο Βάργκας Λιόσα (ή Γιόσα, σύμφωνα με την ισπανική προφορά) γεννήθηκε το 1936 στην Arequipa του Περού και έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στη Βολιβία, όπου ο πατέρας του ήταν πρόξενος. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1959 με τη συλλογή διηγημάτων "Οι αρχηγοί", αλλά έγινε διάσημος σε όλο τον κόσμο με το πρώτο του μυθιστόρημα "Η πόλη και τα σκυλιά" (1963), που μεταφράστηκε σε δώδεκα γλώσσες και εξακολουθεί να θεωρείται σημείο αναφοράς στη λατινοαμερικανική λογοτεχνία. Ακολούθησαν "Το πράσινο σπίτι" (1966), "Κουβέντα στον καθεδρικό ναό" (1969) και "Ο Πανταλέων και οι επισκέπτριες" (1973), που

τον καθιέρωσαν ως τον σκληρότερο επικριτή των δικτατορικών καθεστώτων, του θρησκευτικού φανατισμού και της στρατιωτικής ηθικής. Ο Γιόσα συνέδεσε το όνομα και την τέχνη του με τις τύχες της Λατινικής Αμερικής, αλλά και με την παγκόσμια λογοτεχνία: μεταξύ άλλων, έγραψε κριτικά δοκίμια για τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές, τον Φλωμπέρ, τον Σαρτρ, τον Καμύ, κ.ά., θεατρικά έργα, μυθιστορήματα και πολιτικά κείμενα. Το 1990 ήταν υποψήφιος πρόεδρος του Περού, με αντίπαλο τον συντηρητικό Αλμπέρτο Φουτζιμόρι, αλλά ηττήθηκε. Μετά την ήττα του εγκατέλειψε το Περού και εγκαταστάθηκε στη Μαδρίτη, όπου το 1993 απέκτησε την ισπανική υπηκοότητα. Ταυτόχρονα σχεδόν, εκδόθηκε η αυτοβιογραφία του με τίτλο "Το ψάρι στο νερό" (1993). Ο Μάριο Βάργκας Γιόσα έχει τιμηθεί με τα σημαντικότερα βραβεία της ισπανόφωνης λογοτεχνίας, όπως είναι τα βραβεία Planeta και Cervantes. Παραμένοντας εξαιρετικά ενεργός, λογοτεχνικά, είναι σήμερα μέλος της Ισπανικής Ακαδημίας, επίτιμος διδάκτορας πανεπιστημίων όπως το Yale, το Harvard, η Οξφόρδη, η Σορβόνη, το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, κ.ά., και Ιππότης του Τάγματος της Τιμής της Γαλλικής Δημοκρατίας. Τον Οκτώβριο του 2010 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας "για τη χαρτογράφηση των δομών της εξουσίας και τις διεισδυτικές εικόνες της αντίστασης του ατόμου, της εξέγερσης και της ήττας του", σύμφωνα με το σκεπτικό της Σουηδικής Ακαδημίας.

Πεζοναύτες στα «ίχνη» του Λεωνίδα

Ρεπορτάζ: ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΚΑΚΑΟΥΝΑΚΗ, Φωτογραφίες: ENRI CANAJ, 

Ήταν ξημερώματα Κυριακής όταν 19 Αμερικανοί συγκεντρώθηκαν γύρω από το άγαλμα του Λεωνίδα στη Σπάρτη. Σε λίγα λεπτά θα ξεκινούσε για αυτούς μια περιπέτεια για την οποία προετοιμάζονταν μήνες. «Ανδρεία! Αυτό έπρεπε να έχουν οι 300 του Λεωνίδα για να πολεμήσουν τους Πέρσες», τους είπε ο Λανς Κάμινγκς, ο επικεφαλής τους. Εβγαλαν αναμνηστικές φωτογραφίες, φώναξαν «Μoλών λαβέ» σε σπαστά ελληνικά και συνοδευόμενοι από ένα αυτοκίνητο της αστυνομίας ξεκίνησαν. Για τις επόμενες οκτώ ημέρες θα περπατούσαν στον Δρόμο των Αρχαίων Σπαρτιατών, 378 χλμ. μέχρι τις Θερμοπύλες.

Όλα ξεκίνησαν πέρυσι, όταν ο Κάμινγκς, βετεράνος πεζοναύτης, αναζητούσε μια νέα πρόκληση. «Άρχισα να ψάχνω μέρη στα οποία είχε αλλάξει η ιστορία της ανθρωπότητας και το πρώτο που σκέφτηκα ήταν οι Θερμοπύλες», εξηγεί. Είχε δει πριν από μερικά χρόνια την ταινία με τους 300 και έκτοτε διαβάζει βιβλία για τη μάχη και τους Σπαρτιάτες. «Είχα ταυτιστεί. Εμείς οι πεζοναύτες νιώθουμε ένα είδος συγγένειας μαζί τους. Είχαν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που προσπαθούμε να καλλιεργήσουμε σε εμάς: αφοσίωση στη μάχη, πόλεμος για τα ιδανικά μας αλλά ταυτόχρονα μια προσπάθεια να είμαστε ολοκληρωμένοι άνθρωποι και καλοί για την κοινωνία».

Ψάχνοντας στο Ιντερνετ, ανακάλυψε την arcadian trails, την εταιρεία του Κώστα Παναγούλια που ειδικεύεται στον θεματικό και αθλητικό τουρισμό στην Ελλάδα. Τη συγκεκριμένη διαδρομή «των 300» εκείνοι τη δούλευαν από το 2014. «Ήταν κάτι που δεν είχε ξαναγίνει, οπότε υπήρχαν διάφορες δυσκολίες», εξηγεί στην «Κ». Κατ’ αρχάς προσπάθησαν με τη βοήθεια ιστορικών να χαρτογραφήσουν τη διαδρομή, που δεν ήταν καταγεγραμμένη. Στη συνέχεια την περπάτησαν όλη για να δουν τις δυσκολίες. 78 άτομα από 15 χώρες δήλωσαν τότε συμμετοχή. Οι περισσότεροι είχαν ήδη στείλει προκαταβολή όταν ο Παναγούλιας αποφάσισε να ακυρώσει τη διοργάνωση.

«Ήταν άνοιξη του ’15 και φοβηθήκαμε. Υπήρχε μεγάλη αβεβαιότητα και βέβαια η περίπτωση να έχουμε πτωχεύσει ως χώρα όταν θα γινόταν ο αγώνας». Επέστρεψαν σε όλους τα χρήματα αλλά δεν παράτησαν την ιδέα. Πέρυσι αποφάσισαν να το τολμήσουν ξανά.

Την ίδια περίοδο ο Κάμινγκς προσπαθούσε να σχηματίσει την ομάδα που θα τον ακολουθούσε «Έριξα μια απόχη και περίμενα να δω τι θα πιάσω», λέει γελώντας. Η... ψαριά του δεν θα μπορούσε να είναι ποιο ανομοιογενής. Δεκαοκτώ άνδρες και μία γυναίκα, από 26 μέχρι 65 ετών. Κάποιοι ενεργοί άλλοι έφεδροι πεζοναύτες, πολλοί βετεράνοι (μεταξύ τους και ένας τραυματίας πολέμου που είχε χάσει το πόδι του στη Βεγγάζη), ένας δικηγόρος, ένας μεσίτης, ένας αθλητής που έχει σπάσει ρεκόρ συμμετέχοντας σε 50 αγώνες ironman σε 50 συνεχόμενες ημέρες και ένας τετραπληγικός αθλητής.

«Ο καθένας είχε βάλει τον δικό του προσωπικό στόχο, αλλά όλους μάς ενέπνεε το πνεύμα των Σπαρτιατών και βέβαια μοιραζόμασταν έναν κοινό σκοπό: να μαζέψουμε χρήματα για τρία φιλανθρωπικά ιδρύματα που βοηθούν τους πεζοναύτες και τις οικογένειές τους», εξηγεί ο Κάμινγκς. Ο στόχος που είχαν βάλει ήταν υψηλός: 300.000 δολάρια.

Η διαδρομή

Στη διαδρομή υπήρξαν δύσκολες στιγμές που ένιωθαν ότι είχαν φτάσει στα όριά τους. «Είναι χειρότερα και από την εβδομάδα της κόλασης», αστειεύτηκε κάποιος αναφερόμενος στη θρυλική εκπαίδευση των Αμερικανών πεζοναυτών. Ειδικά μετά την πέμπτη ημέρα, εξαντλημένοι και με πόδια τραυματισμένα, κάποιοι ανακοίνωσαν πως θα σταματούσαν. Ένας μάλιστα είχε ανεβάσει πυρετό και ο γιατρός τού συνέστησε να συνεχίσει με το συνοδευτικό αυτοκίνητο. Και όμως, στις πέντε το επόμενο πρωί ήταν όλοι εκεί.

«Όλοι έχουμε αποθέματα δύναμης που δεν γνωρίζουμε», εξηγεί ο Κάμινγκς «Βοήθησε πως είχαμε στην ομάδα τον Κάιλ που είναι τετραπληγικός και έκανε τη διαδρομή με το ποδήλατό του χωρίς καμία άλλη βοήθεια. Όταν βλέπαμε εκείνον να μην το βάζει κάτω, δεν υπήρχαν περιθώρια για γκρίνια ή παραίτηση».

Στα διαλείμματά τους, συζητούσαν για τη διαδρομή. Για το τι συναισθήματα τους βγάζει, πώς τους εμπνέει. «Δεν θα ξεχάσω τη στιγμή που γύρισα και είδα πίσω μου τη Σπάρτη», είπε η Jolene, έφεδρος πεζοναύτης. «Σκέφτηκα τους Σπαρτιάτες που έφευγαν πριν από 2.500 χρόνια ξέροντας πως δεν θα έβλεπαν τους αγαπημένους τους ξανά. Είναι το ίδιο συναίσθημα που έχουμε εμείς όταν φεύγουμε για τον πόλεμο», συμπλήρωσε. «Εγώ παίρνω δύναμη από την ανάμνηση του πατέρα μου που, παρότι υπέφερε από την αρρώστια του, δούλευε μέχρι την τελευταία στιγμή χωρίς να δείχνει αδυναμία», είπε κάποιος άλλος. Κάποιοι μίλησαν για τους πολέμους που έχουν πάρει μέρος, για τους φίλους που έχασαν στις μάχες, για το πνεύμα του πολεμιστή. Και κάπως έτσι, η διαδρομή στα βήματα των Σπαρτιατών εξελίχθηκε σε μια ιδιόμορφη ομαδική ψυχοθεραπεία.

«Μας άλλαξε όλους αυτή η εμπειρία. Ο αγώνας μάς έφερε αντιμέτωπους με την ψυχική μας δύναμη, τα όριά μας και το πώς λειτουργήσαμε ως ομάδα», θα πουν στον τερματισμό. Εκείνη τη μέρα οι πρώτοι είχαν φτάσει στις Θερμοπύλες γύρω στη 1 μ.μ. Περίμεναν όμως για δύο ώρες κάτω από το ήλιο, ένα χιλιόμετρο μακριά από το άγαλμα, ώστε να τερματίσουν όλοι μαζί. Όταν μαζεύτηκαν και οι 19, έριξαν στην πλάτη τους μια αμερικανική και μια ελληνική σημαία και περπάτησαν στο άγαλμα του Λεωνίδα. «Ήταν μια συγκινητική στιγμή για όλους», θα πει αργότερα ο Κάμινγκς. «Μέσα από αυτή τη διαδρομή αγαπήσαμε την Ελλάδα, μάθαμε ακόμα περισσότερα για την ιστορία και την κουλτούρα σας και βέβαια πετύχαμε τον στόχο μας». Το προηγούμενο βράδυ είχαν μάθει πως είχαν καταφέρει να συγκεντρώσουν 300.000 δολάρια.

Μοναχικός άθλος

Ο τερματισμός στις Θερμοπύλες ήταν και για τον Κώστα Παναγούλια, τον διοργανωτή, μια σημαντική στιγμή. Χωρίς χορηγούς (τελικά αναγκάστηκε να βάλει ο ίδιος χρήματα για να φέρει εις πέρας τη διοργάνωση) ή κάποια βοήθεια από το κράτος (παρά μόνο από την τροχαία και την αστυνομία που τους στήριξε), ένιωθε πως είχε κάνει και εκείνος έναν άθλο.

Όχι μόνο λόγω των πρακτικών δυσκολιών που είχε το όλο εγχείρημα, αλλά και από τη –συχνά μάταιη– προσπάθεια να ευαισθητοποιήσει τους δήμους από όπου θα περνούσαν ώστε να αγκαλιάσουν το εγχείρημα (εξαίρεση ο Δήμος Λαμίας που συμμετείχε ενεργά στην τελετή λήξης και ο Δήμος Τρίπολης που συνόδευσε τους δρομείς με μπάντα). Ακόμα και απλά πράγματα ήταν δύσκολα.

Όπως π.χ. η άδεια που προσπάθησε να πάρει για να κατασκηνώνουν οργανωμένα στην ύπαιθρο (δεν τα κατάφεραν, το αίτημα απορρίφθηκε λόγω καχυποψίας για τη χρήση των σκηνών σε σχέση με το προσφυγικό). Δεν το έχει μετανιώσει όμως. «Η Ελλάδα είναι γεμάτη από παρόμοιους θησαυρούς και βέβαια υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον από ξένους που πολλές φορές γνωρίζουν την ιστορία μας ακόμα καλύτερα και από εμάς. Σκεφτείτε πως υπάρχουν χώρες που έχουν “εκμεταλλευτεί” αντιηρωικές πράξεις και τις έχουν κάνει προϊόντα θεματικού τουρισμού. Εμείς είμαστε ακόμα πίσω», εξηγεί.

Πηγή: http://www.kathimerini.gr/910469/gallery/epikairothta/ellada/pezonaytes-sta-ixnh-toy-lewnida

Στην ιστοσελίδα της εφημερίδας Καθημερινή, θα βρείτε και το αντίστοιχο βίντεο με τίτλο «Στα βήματα του Λεωνίδα» που επιμελήθηκε η Μυρτώ Λεκατσά.

Νούτσιο Ορντινε, «Σχολεία και πανεπιστήμια είναι επιχειρήσεις που πουλάνε πτυχία»

Συντάκτης: Νόρα Ράλλη

Μια ανάγλυφη ζωγραφιά, το Galliciano, η Ακρόπολη του Ελληνισμού της Καλαβρίας.

Με καταγωγή από την Καλαβρία, ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και μελετητής της Αναγέννησης με αφορμή την έκδοση στα ελληνικά του βιβλίου του «Οι κλασικοί στη ζωή - μια μικρή ιδανική βιβλιοθήκη», μας μιλάει για την αρχαία και τη σύγχρονη Ελλάδα, για τον ρόλο των δασκάλων και των πανεπιστημίων στη διαμόρφωση των νέων πολιτών. Ασκεί κριτική στις κυβερνήσεις και τα κόμματα που θέλουν «τάξη αμαθών ανθρώπων» και αναλύει το «γνῶθι σαυτόν»

Τον γνωρίσαμε και αγαπήσαμε μέσα από το προηγούμενο βιβλίο του «Η χρησιμότητα του άχρηστου» (έχει μεταφραστεί σε 18 γλώσσες και κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αγρα).

Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός, καθηγητής φιλολογίας και συγγραφέας, Νούτσιο Ορντινε, μας συστήνεται εκ νέου, σχεδόν στα ελληνικά, μέσω του τελευταίου του βιβλίου «Οι κλασικοί στη ζωή - μια μικρή ιδανική βιβλιοθήκη» (εκδ. Αγρα). Πρόκειται για επιλογή αποσπασμάτων κειμένων που θαυμάζει και μοιράζεται με τους φοιτητές του, «επιδιώκοντας», όπως μας είπε, «να τους δείξω πώς οι κλασικοί μπορούν να απαντήσουν και στα πιο σύγχρονη ερωτήματα».

 Μετάφραση: Μαρία Σπυριδοπούλου

• Στο βιβλίο σας, ο θαυμασμός σας για τους Ελληνες είναι έκδηλος.

Αγαπώ την Ελλάδα όχι μόνο γιατί γεννήθηκα στην Καλαβρία, την καρδιά της Μεγάλης Ελλάδας στη Ν. Ιταλία και στις φλέβες μου κυλάει και ελληνικό αίμα. Ο σημαντικότερος λόγος είναι αυτός που παρουσίασε θαυμάσια η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ:

«Ο,τι έχει λεχθεί καλό από τον άνθρωπο, έχει ως επί το πλείστον λεχθεί σ’ αυτή τη γλώσσα», εννοώντας την ελληνική! Η λογοτεχνία, η φιλοσοφία, η τέχνη είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την ελληνική κουλτούρα. Οι αρχαίοι Ελληνες κλασικοί τροφοδότησαν τον νου και τη φαντασία μου. Η αγάπη μου γι’ αυτούς είναι, εκτός των άλλων, και μια οφειλή ευγνωμοσύνης.

 

Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός, καθηγητής φιλολογίας και συγγραφέας, Νούτσιο Ορντινε

• Στο βιβλίο σας στηλιτεύετε το γεγονός πως τα πανεπιστήμια από χώροι διαμόρφωσης ελεύθερων, μορφωμένων πολιτών έχουν γίνει επιχειρήσεις.

Δυστυχώς, όπως είχα ήδη καταγγείλει στο προηγούμενο βιβλίο μου «Η χρησιμότητα του άχρηστου», τα σχολεία και τα πανεπιστήμια στρέφονται όλο και περισσότερο προς την αγορά. Η επιλογή λυκείου και πανεπιστημίου από τους μαθητές γίνεται όχι με βάση τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα (τα μαθήματα που αγαπούν) αλλά τη μελλοντική τους αποκατάσταση στην αγορά εργασίας. Θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι η εκπαίδευση πρέπει να χρησιμεύει αποκλειστικά και μόνο στην άσκηση ενός επαγγέλματος.

Σχολεία και πανεπιστήμια είναι επιχειρήσεις που πουλάνε απολυτήρια και πτυχία και οι μαθητές/φοιτητές είναι οι πελάτες που τα αγοράζουν, για να τα καταναλώσουν στη συνέχεια στην αγορά εργασίας.

Εχει χαθεί ολοσχερώς από τον ορίζοντα η εκπαιδευτική και διαμορφωτική λειτουργία της γνώσης. Θα ήταν εξαιρετικό αν μπορούσαμε να διαβάσουμε στους μαθητές και τους φοιτητές όλου του κόσμου το υπέροχο ποίημα του Καβάφη: αυτό που μετράει δεν είναι να φτάσεις στην Ιθάκη (το πτυχίο), αλλά η διαδρομή που κάνεις για να φτάσεις ώς εκεί. Μα κανείς δεν βαθμολογεί αυτή τη διαδρομή, παρά το αποτέλεσμα.

Σήμερα, δυστυχώς, το πτυχίο μετράει περισσότερο από τη διαδρομή, το επάγγελμα περισσότερο από τη δια-μόρφωση του πολίτη. Δια-μορφώνω «πολίτες» σημαίνει διαμορφώνω καλλιεργημένους άντρες και γυναίκες, που θα είναι σε θέση να αναπτύξουν κριτική σκέψη και να ενστερνιστούν τις μεγάλες αξίες της ανθρωπότητας: την ανθρώπινη αλληλεγγύη, την αγάπη για το κοινό καλό, τη δικαιοσύνη.

Αν δεν διαμορφώσουμε πολίτες καλλιεργημένους, ελεύθερους και ικανούς να ασκούν κριτική, είναι δύσκολο να σκεφτούμε την ύπαρξη μιας ανθρωπότητας πιο ανθρώπινης.

• Ποιος πιστεύετε ότι ευθύνεται γι’ αυτό;

Δυστυχώς αυτοί που κυβερνούν τον κόσμο ανήκουν ολοένα και περισσότερο σε πολιτική τάξη αμαθών ανθρώπων που υπόκειται στην οικονομική εξουσία. Πολλοί αρχηγοί κρατών δουλεύουν για πολυεθνικές, τράπεζες, οικονομικούς ομίλους. Κατά κύριο λόγο, το ενδιαφέρον για την εκπαίδευση βρίσκεται πάντα στην τελευταία θέση: αρκεί να δει κανείς τον προϋπολογισμό των κυβερνήσεων για να καταλάβει πού γίνονται οι τρομερές περικοπές.

Η εξουσία, ιστορικά, έχει εκλάβει με ενόχληση την πολιτισμική χειραφέτηση των πολιτών. Είναι πολύ εύκολο να χειραγωγήσεις τους αδαείς. Οπου υπάρχει γνώση υπάρχει και ο κίνδυνος της εξέγερσης, της αντίδρασης. Οι δικτατορικές κυβερνήσεις συνήθως φυλακίζουν τους πανεπιστημιακούς καθηγητές, τους ερευνητές, τους δημοσιογράφους: δηλαδή όσους στηρίζουν την αναζήτηση της αλήθειας.

Και κυρίως συνηθίζουν να «λογοκρίνουν», να διαγράφουν μια κι έξω (όπως έκανε η Ιερά Εξέταση) θεωρίες και βιβλία που θέτουν σε αμφισβήτηση την άποψη των κραταιών του κόσμου. Αυτά είναι σημάδια μιας ιδιαίτερα επικίνδυνης υποβάθμισης που θα πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις.

• Υπάρχει όμως και κάτι που λέγεται «τεχνολογική εξέλιξη». Το διάβασμα έχει αντικατασταθεί με το «κοιτάω το κινητό μου». Δύσκολο να το αντιμετωπίσει κανείς...

Στην Ιταλία, η κυβέρνηση του Ρέντσι επένδυσε ένα δισεκατομμύριο για το ψηφιακό σχολείο με τη σκέψη ότι το «καλό σχολείο» (το «μοντέρνο» σχολείο) το κάνουν οι υπολογιστές, οι συνδέσεις με το διαδίκτυο, οι ψηφιακοί πίνακες. Εχουμε μπροστά μας ένα πολύ σοβαρό σφάλμα.

Το «καλό σχολείο» το κάνουν μόνο οι «καλοί δάσκαλοι». Στην Ιταλία, αντί να προσλάβουν «καλούς καθηγητές» με αυστηρά κριτήρια επιλογής, δημιούργησαν τις τελευταίες δεκαετίες 200.000 αναπληρωτές που διδάσκουν με συμβάσεις ορισμένου χρόνου: πολλοί από αυτούς δεν έχουν περάσει ποτέ έναν διαγωνισμό. Πολλές μελέτες αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει ακόμη μια σίγουρη απάντηση για τα αποτελέσματα που επιφέρουν τα ψηφιακά εργαλεία στα σχολεία: ευνοούν πράγματι τη μάθηση των παιδιών;

Ορισμένοι μελετητές της νευροεπιστήμης λένε πως όποιος διαβάζει ένα ηλεκτρονικό βιβλίο συγκεντρώνεται λιγότερο από αυτόν που διαβάζει ένα έντυπο βιβλίο, με αρνητικά αποτελέσματα για την ικανότητα των παιδιών να κατανοούν τα κείμενα. Πολλοί νέοι είναι πλέον «βιντεοεξαρτημένοι»:

στις σχολικές και στις πανεπιστημιακές αίθουσες θα πρέπει να βρουν ένα ερέθισμα, ένα κίνητρο ώστε να ζήσουν μια πραγματική ζωή και όχι την «εικονική» που προτείνουν τα ψηφιακά μέσα. Πολλοί νέοι, στους οποίους ζητάω να μου πουν τη χρησιμότητα του facebook, μου απαντούν πως «χρησιμεύει για να βρουν φίλους»: πιστεύουν πως η φιλία είναι ένα απλό κλικ και όχι μια κοπιώδης διαδικασία «διαλόγου» με τον άλλον.

 

• Στις καπιταλιστικές μας κοινωνίες, όπου επικρατούν «ηγέτες» όπως ο Τραμπ, ο Πούτιν ή οι νεοναζί, πώς μπορεί κάποιος να αντισταθεί;

Υπάρχει το υπέροχο διήγημα του Μπόρχες «Το τείχος και τα βιβλία», όπου ο σπουδαίος Αργεντινός συγγραφέας αφηγείται την ιστορία ενός Κινέζου αυτοκράτορα που έχτιζε το τείχος και την ίδια στιγμή κατέστρεφε βιβλία και βιβλιοθήκες. Μοιάζει προφητικό διήγημα.

Σήμερα στην Ευρώπη και παγκοσμίως τα κόμματα που επιδιώκουν να κατασκευάσουν τείχη, δουλεύουν συγχρόνως για να αφανίζουν την ιστορική μνήμη και οποιαδήποτε μορφή πολιτισμού που μπορεί να θυμίζει στους ανθρώπους τις κοινές ρίζες τους.

Υψώνω τείχη σημαίνει δημιουργώ εμπόδια, προκαλώ εξεγέρσεις των φτωχών εναντίον των πλουσίων, ρίχνω λάδι στη φωτιά των εθνικισμών, των τοπικισμών και κάθε μορφής ρατσισμού. Το φταίξιμο για όλα αυτά ανήκει όμως και στην τάξη των ιθυνόντων, των πολιτικών που έχουν κατά νου μόνο τα δικά τους συμφέροντα, τα συμφέροντα των τραπεζών και της οικονομίας.

Πώς είναι δυνατόν να ζητάς από έναν φτωχό Ελληνα συνταξιούχο να πληρώσει το χρέος και να μη ζητάς από τις μεγάλες πολυεθνικές (όπως οι Amazon, Google, Apple) να πληρώσουν τους φόρους στις χώρες στις οποίες πουλάνε τα προϊόντα τους και στις οποίες κερδίζουν δισεκατομμύρια ευρώ; Είναι σαφές ότι αυτές οι πολιτικές επιλογές –που ευνοούν τους ισχυρούς και ζημιώνουν τους αδύναμους– το μόνο που μπορούν να προκαλέσουν είναι αλόγιστες αντιδράσεις και να επιφέρουν παράλογες συνέπειες:

ο κόσμος, απελπισμένος, εύκολα μπορεί να «παραδοθεί» στα ψευδαισθητικά προγράμματα των «λαϊκιστών», οι οποίοι σε Αμερική και Ευρώπη έχουν ούριο άνεμο στα πανιά τους. Φτάνει να βρεις έναν «αποδιοπομπαίο τράγο» (π.χ. οι πρόσφυγες που κατακλύζουν την Ευρώπη) ώστε να διοχετεύσεις τα βάσανα και την επιθετικότητα του λαού ενάντια στους υποτιθέμενους υπεύθυνους της οικονομικής κρίσης και της ανεργίας. Μια σωρεία ψεμάτων που δυστυχώς βρίσκουν έδαφος στις πιο αδύναμες τάξεις.

Ο Μπόρχες το λέει ξεκάθαρα: Οποιος χτίζει τείχη δεν αμύνεται ενάντια στους «εχθρούς» - φτιάχνει μια τεράστια φυλακή για τον εαυτό του.

• Επιστρέφοντας στο βιβλίο, τι άραγε θα θεωρείται «κλασικό» σε 100 χρόνια;

Σε αυτή την ερώτηση δεν θα μπορούσε να απαντήσει ούτε ο χρησμός του μαντείου των Δελφών. Η επιβίωση του «κλασικού» είναι όλο και πιο συνδεδεμένη με την τύχη του σχολείου και του πανεπιστημίου. Χωρίς τους κλασικούς δεν μπορούμε να συλλάβουμε τη διδασκαλία.

Την ίδια στιγμή όμως, χωρίς το σχολείο και το πανεπιστήμιο οι κλασικοί δεν θα μπορέσουν να επιβιώσουν στην πολιτισμική έρημο που δημιουργεί αυτή η εμπορευματική κοινωνία, συνθλίβοντας κάθε μορφή και κάθε έκφραση της κουλτούρας... και όλα όσα δεν παράγουν «κέρδος».

• Υπάρχει κάποια φράση στα ελληνικά που ξεχωρίζετε;

Μου έρχεται στον νου η ρήση που βρίσκεται στους Δελφούς: «γνῶθι σαυτόν». Εδώ και αιώνες έως σήμερα, αυτό το ρητό ήταν αντικείμενο πολλών και συχνά αντιθετικών μεταξύ τους ερμηνειών: «γνώρισε τα όριά σου» (για να δηλώσει το «πεπερασμένο» του ανθρώπινου όντος), όπως επίσης «μάθε πως είσαι μέρος του συνόλου» (προτρέποντας τον άνθρωπο να υπερβεί τα «όρια» για να μεταβεί από την ανθρώπινη σφαίρα στη «θεία»).

Αυτή είναι η δύναμη ενός κλασικού: να προκαλεί άπειρες ερμηνείες, να δίνει τη δυνατότητα σε κάθε εποχή να ξαναδιαβάζει τα ίδια αυτά λόγια με διαφορετικό τρόπο. Ετσι ο λόγος γίνεται ζωή.

Πηγή:  https://www.efsyn.gr/arthro/sholeia-kai-panepistimia-einai-epiheiriseis-poy-poylane-ptyhia